Als we op het internet zoeken naar ‘Donkere nacht van de Ziel’ kom je als eerste Wikipedia tegen. Daarin word in en korte samenvatting verteld dat de Donkere nacht van de Ziel een metafoor die de spirituele ervaring beschrijft van iemand die een fase in zijn leven doormaakt waarin hij zich door iedereen verlaten voelt, zonder hoop op een betere toekomst.

Deze aan depressie verwante gevoelens ervaart de persoon als een crisis van geestelijke identiteit.  

Verschillende spirituele tradities zoals de Christelijke Mystiek verwijzen naar deze ingrijpende en louterende ervaring.

Zo beschreef Johannes aan het Kruis in een gedicht de reis van de ziel vanuit zijn lichamelijke thuis naar een vereniging met God.

Deze reis is bijzonder zwaar want het betekent een onthechting van de wereld om zich "met het licht van de schepper te kunnen verenigen." 

In zijn werken maakt Johannes onderscheid tussen twee donkere nachten: de nacht van de zuivering van de zintuigen en de nacht van de zuivering van de geest.

De Zwitserse psycholoog en psychiater Carl Gustav Jung zag parallellen met een van de fases van het 'grote werk' die de alchemisten beschreven: het Nigredo, waarbij de materie eerst gezuiverd moet worden door te vergaan. 

Het doel is echter het zuivere, alchemistische goud te maken met behulp van de Steen den wijzen. Metaforisch 'gelezen' betekent dit volgens Jung dat de alchemist trachtte zichzelf te transformeren tot een zuivere ziel.

Dat gaf ook een zin aan alle beproevingen die de alchemist moest ondergaan.

In zijn algemeenheid betekent deze metafoor volgens Jung dat iemands spirituele groei onvermijdelijk gepaard gaat met lijden, maar dan met betrekking tot de geest. Een mens die dergelijke existentiële ervaringen heeft ondergaan komt er gezuiverd uit, als een ander mens.

Als we dan Googlen op het woord ‘existentiële ervaringen’ dan lezen we onder anderen dit: Het existentialisme beschouwt iedere persoon als een uniek wezen, verantwoordelijk voor eigen daden en eigen lot. De uitdaging van ieder individueel mens is om - in afwezigheid van een transcendente god - binnen zijn absurd en zinloos bestaan zijn vrijheid te gebruiken om een eigen ethos (echte persoonlijkheid) op te bouwen en zijn bestaan zodoende zin te geven.

Existentie gaat vooraf aan essentie.
Deze stelling komt van Sartre.

Omdat een mens zichzelf bewust is en op zichzelf reflecteert, verwordt zijn 'ik' vaak tot een voorstelling van zichzelf. Op een gegeven moment gaat iemand zich dan gedragen naar het beeld dat hij van zichzelf heeft geschapen.

Sartre noemt dat 'kwade trouw', onecht, afdwalen van het werkelijke 'ik/zijn'. Het ontneemt een deel van iemands vrijheid.

Pas als de mens zich los weet te maken van de voorstelling die hij van zichzelf heeft (of die anderen van hem hebben), en in alle vrijheid zijn keuzes maakt, vanuit het 'niets' zonder doel of opdracht, kan hij existeren als authentiek persoon